Eigenlijk begreep ik de mensen die voor een grote isolement kiezen. Mensen die alles achter zich laten en kiezen voor een leven  op een eiland, een afgelegen gebergte of een plaats waar je het nieuws niet wilt horen en niet in contact met mensen komt. Als je de tv aanzet om tijdens je ontbijt de wereld nieuws te horen heb je geen zin meer om verder te eten en zelfs te werken. Na dagen dat het nieuws heerst over de aanslag op het vliegtuig en het zien van de lijken die in zwarte zakken worden van het oorlogsveld opgehaald, na dagen dat je het geklaag aanhoort over de onverdraaglijke stank van die lijken gaat parallel het nieuws over de moorden en oorlogen in het Midden-Oosten en Afrika. De veelvuldige beelden die uit Israël en Gaza komen kan ik niet meer zien. Ik kan geen vermoorde kinderen zien, een baby lijk die omhoog wordt gehouden en er mee gedemonstreerd en aan de camera's wordt getoond. Ik kan niet zien hoe mensen rennen met hun kinderen, levend of dood. Ik kan de lijken niet zien die witte lakens gewikkeld zijn besmeurd met vers bloed. Ik wend daarom mijn gezicht van de tv af en luister alleen. Luisteren is minder erg. Soms wel, erger. En vanmorgen toen ik dacht dat de afschuwelijke beelden voorbij waren keek ik even en ik zag een vrouw op leeftijd iets vertellen. Ik las de ondertiteling. Ze zei:'Na de bombardementen vertelde me iemand dat in ons huis een man ligt. Ik ben naar beginnen gegaan en zocht. Ik kon niets zien en herkennen maar toen zag ik de schoenen, om mijn god de schoenen. Het waren zijn schoenen. De schoenen van mijn man. De schoenen, o mijn god. Wat kan ik nu doen. Vijfenveertig jaar samen met een man waarvan ik van houd en tref nu zijn schoenen in de puinhoop. Mijn man is dood, waarom?' 

Ja, wat moet je doen? Of die vrouw tot de Russische separatisten behoorde of pro Oekraïne is wat kan het mij schelen. Die vrouw heeft haar man verloren, haar huis verloren en misschien nog meer. De oorlog treft iedereen, zonder enkele uitzondering. De oorlog trof per toeval op 17 juli Nederland ook en we zijn allemaal nog in de ban van die verschrikkelijke aanslag terwijl daar in Oekraïne, daar in het Midden-oosten en daar in Afrika een verschrikkelijke oorlog duurt en duurt en duurt en duurt. En nu willen Amerika en Europa sancties op Rusland leggen. Het loopt van kwaad tot erger. En dan hebben we niet gehad over het leed van christenen, Koerden en sjiieten in de gebieden waar ISIS heerst. 

De haat, als je de massa media gelooft, overheerst. Het lijkt of iedereen iedereen wil vermoorden. Joden worden aangevallen. Homo's moeten ontgelden. Maar als je in de straten gaat lopen zie je niets van wat het nieuws vertelt. En straks gaat Amsterdam een heftige homo parade beleven. Als je dat gaat zien zou je niet geloven dat homo's worden aangevallen, niet in Amsterdam. Ik hoop dat alle kwaadwillende mensen op aarde, mensen die oorlogen voeren, voeden en financieren allemaal in struisvogel veranderen. Struisvogels die durven hun koppen in het zand te steken...

Maar de hoop is niet voldoende.

Aan bepaalde vragen wil ik ontvluchten. Ik wil ze niet stellen. Toch blijven ze in mijn hoofd malen. En vragen komen naar aanleiding van gebeurtenissen. En een van de gebeurtenissen is 'ied', het islamitische feest. Een van die feesten is het vieren van de vastenmaand ramadan. De vraag is waarom vasten niet alle moslims op dezelfde dag en waarom vieren ze het feest niet op dezelfde dag? De soenitische landen en gemeenschappen vieren alles bijna een dag eerder dan de sjiieten. Je zou je willen afvragen waarom is dat verschil, ze zijn toch allemaal moslims en geloven in dezelfde Allah en zijn profeet Mohammed? Ik wil geen antwoord. De vragen blijven vragen en antwoorden mogen wegblijven. En dan de tijd. Het begin van elke maand, in de islamitische regel, hangt van het zien van de maan. Nou ja. De maan kan zich van alles wijs maken. Omgerekend is het islamitische jaar elf dagen korter dan het "christelijke" jaar. De islamitische geschiedenis die met de migratie van de profeet begon (ruim zes honderd na Christus) zal ooit gelijk staan aan die geschiedenis en dan begint hij die in te gaan halen. Elk jaar elf dagen. Dus het islamitische jaar is variabel daarom valt ramadan in alle maanden, circuleert door alle seizoenen. Het probleem is dat elke moslim, van welke tak van het geloof ook hij is, is duizend procent overtuigd van zijn sektarische gelijk. Of dat de rede is dat ze elkaar steeds met geweld bestrijden wil ik niet over hebben maar het kan. In ieder geval het gaat al ruim 1400 jaar zo. De christenen zijn ook verschillend en hebben elkaar jaren bestreden maar ze handhaven een en dezelfde kalender. De geboorte van Christus zal nooit in jullie of in een andere maand plaats vinden. Het zal altijd in december plaats vinden. Hierdoor hebben de mensen een soort zekerheid. De islamitische kalender hangt van "inshallah" zoals met alles; als Allah dat wil. En de soennieten geloven blijkbaar in een andere Allah dan die waarin de sjiieten geloven. En die twee willen niet dat hun gelovigen op dezelfde dag doen. Het lijkt of ze rivalen zijn. Daarom wil ik die vragen niet stellen. Daarom wil ik gewoon werken en als ik even tijd heb te gaan wandelen. Ik wil, me constant bezig houden om geen vragen stellen, vragen waarvan het antwoord me altijd niet kan overtuigen en dus ook niet gelukkig maakt. Ik wou dat ik anders was. Ik wou dat ik kon genieten. 

Om even te ontsnappen aan de vragen en de antwoorden wandel ik. Maar het lijkt dat ik op een gids lijk. Waar ik ook ben, in Nederland , Italië of Spanje of elders vragen de mensen mij of ik een bepaald adres ken. En vandaag weer. Drie keer word ik gestoord door toeristen en ik leg alles beleefd uit. Aan het gezicht van er een van zie ik dat hij me niet gelooft. Ik leg hem uit hoe hij de bloemenmarkt kan bereiken maar hij gaat de verkeerde kant op. Mijn wandeling lijdt onder die vragen en ik mijd de ogen die me willen vragen met hun kaart in de hand. Ik ontvlucht in een boekwinkel en koop twee romans met de cadeaupasjes die ik ooit kreeg. De man achter de kassa vraagt of het cadeau is. Ik kijk schaapachtig en weet niet wat hij bedoelt omdat ik nog aan die domme toerist denk die mijn aanwijzingen negeerde en me daarmee terroriseerde. De man achter de kassa herhaalt zijn vraag en ik zeg 'nee, voor mezelf.' Als ik de winkel verlaat zeg ik in mezelf 'waarom heb ik niet gezegd dat ik mezelf op boeken trakteer'. Wat een domme zin. Ja, ik heb altijd van die domme gedachten en zinnen. Ik geloof dat al die domme mensen op de wereld waaronder de vechtenden "gelovigen" in mij vechten. Maar ik let niet op mijn domme dingen en ga op een bank zitten en blader in de een van de twee romans: 'Een dwaze maagd' van Ida Simons die twee jaar na het verschijn en van die debuutroman stierf. Haar "voorwoord" is een citaat van Marnix Gijsen uit 'De man van overmorgen.' En ik citeer de citaat:'Iedereen is in staat een wanhopige te weerhouden op het laatste ogenblik. Men moet hem op het gepaste moment een kop koffie geven of een borrel of men moet hem zeggen dat hij er als lijk onappetijtelijk of dom zal uitzien. Hoofdzaak is dat men zich aan die kleine plicht niet onttrekke: men moet de koffie of de borrel omzeggens in zijn hart klaar hebben.'

Ja, het is ruim vijftig jaar geleden dat die citaat gebruikt is. Toen viel ramadan in februari en ramadan dit jaar viel in juli. Nu leven we in een andere tijd, een tijd dat ik ben gestopt met koffie en borrel drinken. Fijn...

De stoet vertrekt. Live op diverse tv-zenders. Tientallen camera's volgen veertig lijkwagens die in colonnes rijden. De camera's van uit de lucht vliegen over Nederland. Een mooi land. Een georganiseerd land. Woongebieden omringd door groen. Blauw en groen gaan hand in hand. De wegen zijn perfect gelegd. Alsof ik dat voor het eerst zie. Althans ik besef pas hoe dit land zo geweldig eruit ziet. Drieëndertig jaar heb ik regelmatig die route gereden maar het lijkt alsof ik voor het eerst die wegen zie. Het is werkelijk dat ik dit voor het eerst meemaak. Dat beaamt ook de tv-commentator. Het zijn ongekende beelden die voor het eerst plaatsvinden, in Nederland. De mensen langs de wegen, langs de bochten, langs de autowegen, onder en boven viaducten. Mensen die een glimp willen vangen van de zwarte colonne die veertig lijken vervoert. Veertig nog onbekende lijken. Misschien delen van lijken. Er worden bloemen gegooid naar de lijken, naar mensen die ze niet kennen maar ineens wel geliefd, zonder ze te spreken. 

De camera vliegt steeds boven Nederland. De structuur die je ziet is niet in een dag, in een jaar of zelfs in een eeuw opgebouwd. Het is een structuur die eeuwen er aangewerkt is, een structuur die respect afdwingt.

Ja, ik ben vaak kritisch, zelfs cynisch maar wat ik zie, live op tv, is meer dan een eye opener. En ik vraag me af waarom het Nederlandse volk klaagt, kankert en bijna nooit tevreden is. Ik besef dan ook dat gekanker misschien helpt, heeft geholpen. Ik weet het niet. In ieder geval ik ben overdonderd en denk aan de onverzettelijkheid van de Nederlanders. Het is een krachtige vertoning, een signaal dat een terroristische daad het land en haar volk niet klein kan krijgen. En over terroristen gesproken, als ze ook hebben gekeken dan zijn ze zeker geschrokken. Ik geloof dan dat ze de moed in hun schoenen zagen zakken. Dat wil niet zeggen dat ze niets gaan ondernemen om gaten in de ziel van dit land te maken maar ze moeten beseffen dat alles wat simpel, naïef en vriendelijk lijkt is niet zo naïef en simpel. De bijna overgeorganiseerdheid in dit land zal geen ruimte geven om dit land kapot te maken. Misschien wordt hen de ruimte gegeven zodat ze tot inzinking komen maar ze krijgen de gelegenheid niet mensen op de knieën te krijgen, de structuur te vernielen. 

Ja, ik ben er van overtuigd. Of schiet ik nu in mijn enthousiasme kort door de bocht? Vergeet ik nu de groeiende olievlek van verschillende soorten extremisten? Vergeet ik de grote wijken waar terroristen mensen bang maken? En mijn enthousiasme krijgt weer een klap als ik de ochtendkrant in de trein lees en zie dat Joden in Frankrijk aangevallen worden, brand wordt in hun wijken gesticht omdat ze jood zijn. Omdat in Israël en Gaza een oorlog woedt. Moeten ze ze niet eerst een advies vragen aan de negen miljoen gevluchte Syriërs? Moeten de Nederlanders dan de Oekraïners en Russen die in Nederland wonen aanvallen en hun huizen in brand steken omdat daar boven hun oorlogsveld Nederlanders zijn gedood? 

Ik kijk uit het raam van de trein die door het groen rijdt en ik kijk omhoog en zie vliegtuigen dalen om te landen. Het lijkt alsof de vliegtuigen eerst buigen om respect te tonen voor de zee bloemen die daar ligt voor de slachtoffers van een oorlog die eigenlijk geëindigd moet worden. 

Ik hoop dat mensen in plaats van haat, wraak en oorlogen proberen liefde in hun hart en vergiffenis te kweken. Het kan in het begin moeilijk gaan maar het kan want niet alleen haat en wraak heftig kan zijn. Ook liefde kan erg heftig zijn. En dat moeten we ervaren!

Dit is een bijzondere foto. Een foto waar niemand in de ogen van de ander kijkt. In de foto schudt de koning de hand van de premier Rutte. Onze mooie koningin staat tussen hen in. Alle drie zijn gedwongen door het verdriet naar de grond te kijken. De ogen van de twee mannen zijn niet te zien, gesloten. De rechteroog van de koningin is afgedekt met haar blond haar en haar linkeroog is halfopen en staart in de leegte, verdrietige leegte.

Een jonge moeder met haar baby mist de rampzalige vlucht MH017. Misschien staat ze eerst te treuren omdat ze haar vlucht miste. Misschien maakt ze ruzie met de veroorzaker van haar vertraging. Als ze op Schiphol aankomt en het vliegtuig gevlogen is baalt ze enorm. Maar later hoort ze het verschrikkelijke nieuws: het vliegtuig is neergestort en er zijn geen levenden. De vrouw wordt geïnterviewd. Ze is dankbaar dat ze leeft, samen met haar baby. Ze is blij en zou even in een roes verkeren, terecht. Haar blijdschap zou een eerste reactie of reflectie zijn dat zij en haar baby van een zekere dood zijn gered maar dan. Als die roes van de tweede kans op leven voorbij is wat dan? Wat komt er in de plaats? Schuldgevoel? Leegte? Zelfhaat? Zou de dankbaarheid die ze in een reflectie voelde in ondankbaarheid veranderen? Zou ze de vlucht in haar hoofd gaan beleven met de informatie van nu, van de ramp? Wat voor invloed zou dat op haar toekomst hebben? Zou ze zich verdiepen in het geloof of juist anders om? In ieder geval haar leven zal nooit meet hetzelfde zijn als vóór de ramp die haar en haar kind ontzag door een vertraging.